Τον Φεβρουάριο του 1942 ιδρύεται ο ΕΛΑΣ για να αντισταθεί ένοπλα στον κατακτητή. Η κοινωνία της υπαίθρου, αντιμέτωπη με τις ληστρικές διαθέσεις του δωσίλογου καθεστώτος και του ιταλικού στρατού Κατοχής, ήταν έτοιμη να αντισταθεί και να διαφυλάξει την παραγωγή της. Από την άνοιξη του 1942, όταν ο Άρης Βελουχιώτης ανέλαβε για το ΚΚΕ την οργάνωση μιας ένοπλης ομάδας στη Φθιώτιδα μέχρι το καλοκαίρι του 1943 οπότε ο ΕΛΑΣ έγινε ένας στρατός των 30.000 ανδρών, οι εξελίξεις ήταν καταιγιστικές. Ανταρτικές ομάδες οργανώθηκαν επίσης από τις αντιστασιακές οργανώσεις ΕΔΕΣ και ΕΚΚΑ.
O αρχικαπετάνιος του ΕΛΑΣ Άρης Βελουχιώτης, Ελλάδα 1944 Dmitri Kessel εκδ. Άμμος.
Ο ΕΔΕΣ ιδρύθηκε στις 9 Σεπτεμβρίου 1941 από τον απόστρατο συνταγματάρχη Ναπολέοντα Ζέρβα και άλλους βενιζελικούς στρατιωτικούς και πολιτικούς. Οι αρχικές διακηρύξεις του ΕΔΕΣ ήταν ριζοσπαστικά δημοκρατικές και αντιμοναρχικής αν και αργότερα ο Ζέρβας θα δηλώσει τη νομιμοφροσύνη του προς τον βασιλιά Γεώργιο Β΄. Ο Ζέρβας θα ανέβει στο βουνό το καλοκαίρι του 1942 και θα ιδρύσει το ένοπλο τμήμα της οργάνωσης, τις Εθνικές Ομάδες Ελλήνων Ανταρτών (ΕΟΕΑ) στην περιοχή της Ηπείρου.
Η ΕΚΚΑ συγκροτήθηκε το Νοέμβριο του 1942 από τον συνταγματάρχη Δημήτριο Ψαρρό και θα αρχίσει τη δράση της αργά το 1943, ενώ ο ΕΛΑΣ είχε ήδη εκτεταμένη παρουσία στην Στερεά Ελλάδα. Μετά από επανειλημμένες συγκρούσεις μεταξύ των δύο οργανώσεων, ο ΕΛΑΣ θα διαλύσει την ΕΚΚΑ τον Απρίλιο του 1944. Ανάμεσα στα θύματα ήταν ο ίδιος ο Ψαρρός.
Η αγροτική εξέγερση στη Δυτική Μακεδονία την άνοιξη του 1943 για την υπεράσπιση της αγροτικής παραγωγής θα οδηγήσει ως το καλοκαίρι στη δημιουργία ενός μεγάλου αντάρτικου στρατού. Με την κατάρρευση δε της Ιταλίας, μεγάλες περιοχές γνώρισαν μια πρώιμη απελευθέρωση και σχηματίστηκε η Ελεύθερη Ελλάδα ως οιονεί κρατική δομή και επικράτεια του ΕΛΑΣ.
Η απελευθέρωση μιας μεγάλης ενιαίας επικράτειας στον κορμό της χώρας έκανε επιτακτική την ανάγκη συγκρότησης μιας κεντρικής εξουσίας, που να διοικεί και να ελέγχει το χώρο αυτό. Η εξόριστη κυβέρνηση από το Κάιρο εκ των πραγμάτων δεν μπορούσε να επιτελέσει αυτόν τον ρόλο. Πρώτη μορφή κεντρικής εξουσίας της Ελεύθερης Ελλάδας που σχηματοποιήθηκε οριστικά από το καλοκαίρι του 1943, ήταν το Κοινό Γενικό Στρατηγείο Ανταρτών, το οποίο συμπεριλάμβανε τόσο τις οργανώσεις της ένοπλης Αντίστασης, ΕΛΑΣ, ΕΔΕΣ και ΕΚΚΑ όσο και τους αντιπροσώπους των Συμμάχων στο πρόσωπο της Βρετανικής Στρατιωτικής Αποστολής.
Τον Ιούλιο του 1943 οι Σύμμαχοι εισβάλουν στη Σικελία και το φασιστικό καθεστώς Μουσολίνι καταρρέει. Στις 8 Σεπτεμβρίου η νέα κυβέρνηση συνθηκολογεί. Στην Ελλάδα η συνθηκολόγηση των Ιταλών θα σημάνει την εξάπλωση του αντιστασιακού κινήματος στην ιταλοκρατούμενη ζώνη, σε μια πρώιμη ατμόσφαιρα απελευθέρωσης ενώ οι αντάρτικες ομάδες, κυρίως ο ΕΛΑΣ, θα εξοπλιστούν με τα ιταλικά όπλα.
Η εισβολή των Συμμάχων στην Ιταλία σήμαινε επίσης πως οι σχεδιασμοί των Βρετανών για απόβαση στα Βαλκάνια απομακρύνονταν. Στη Συνδιάσκεψη της Τεχεράνης, τέλη Νοεμβρίου 1943, αποφασίστηκε ότι η απόβαση θα γινόταν στη βόρεια Γαλλία. Για τους βρετανικούς σχεδιασμούς στην Ελλάδα, αυτές οι εξελίξεις σήμαιναν την αλλαγή πολιτικής απέναντι στο ένοπλο αντιστασιακό κίνημα, που θα έπρεπε πλέον να περιοριστεί ενόψει των πολιτικών σχεδιασμών για τη μεταπολεμική περίοδο.
Η Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης
Αυτές οι εξελίξεις αντανακλώνται και στις ενδοαντιστασιακές συγκρούσεις του Οκτωβρίου του ’43 και την ουσιαστική διάλυση του Κοινού Στρατηγείου. Μετά από αυτά τα γεγονότα, τον έλεγχο για τη συντριπτικά μεγαλύτερη απελευθερωμένη περιοχή ανέλαβε το Γενικό Στρατηγείο του ΕΛΑΣ. Η κοινωνική και πολιτική συσπείρωση γύρω από το ΕΑΜ στην Ελεύθερη Ελλάδα, ο προσανατολισμός χάραξης γενικότερων πολιτικών κατευθύνσεων για τη μεταπολεμική Ελλάδα και οι ανάγκες πολιτικής διαπραγμάτευσης με την εξόριστη κυβέρνηση για τη δημιουργία ενός ενιαίου κυβερνητικού σχήματος Εθνικής Ενότητας με παρουσία μέσα στη χώρα, οδήγησαν σε μια πρωτοβουλία μεγάλης πολιτικής εμβέλειας που ήταν η δημιουργία της Πολιτικής Επιτροπής Εθνικής Απελευθέρωσης. Συσπειρώθηκαν δε γύρω από αυτήν την προσπάθεια δυνάμεις ευρύτερες από εκείνες του ΕΑΜ όπως ο πρόεδρος της ΠΕΕΑ Αλέξανδρος Σβώλος, οι καθηγητές Άγγελος Αγγελόπουλος και Πέτρος Κόκκαλης, ο διοικητής Ηπείρου Αλκιβιάδης Λούλης.
Ο Μητροπολίτης Κοζάνης Ιωακείμ τους Γιώργο Σιάντο, γραμματέα του ΚΚΕ, συνταγματάρχη Ευριπίδη Μπακιρτζή, πρώτο πρόεδρο της ΠΕΕΑ, και Κώστα Γαβριηλίδη, γραμματέα του Αγροτικού Κόμματος Ελλάδας στην Βίνιανη Ευρυτανίας, έδρα της ΠΕΕΑ, Δημοτικό Κέντρο Ιστορίας και Τεκμηρίωσης Βόλου –φωτ. Γιάννης Νισύριος
Ακόμα πιο εντυπωσιακή πολιτική πρωτοβουλία προς υποστήριξη της ΠΕΕΑ και απόδειξη της ενότητας του ελληνικού λαού γύρω από την οργανωμένη Αντίσταση ήταν και η απόφαση για τη σύσταση Εθνικού Συμβουλίου μέσα από εκλογές στην απελευθερωμένη αλλά και στην κατεχόμενη χώρα.
Η πρωτοβουλία αυτή της ΠΕΕΑ ήταν από τα πιο αξιοσημείωτα γεγονότα στην ιστορία της συγκρότησης της εξουσίας στην Ελεύθερη Ελλάδα. Αν η ΠΕΕΑ ήταν το κυβερνητικό σχήμα της Ελεύθερης Ελλάδας, το Εθνικό Συμβούλιο ήταν το κοινοβούλιό της, που θα επικύρωνε την εξουσία της. Η διαδικασία εκλογής ήταν πρωτόγνωρη από πολλές απόψεις. Η σημαντικότερη ήταν αναμφισβήτητα η χωρίς όρους συμμετοχή των γυναικών σε εκλογική διαδικασία στην Ελλάδα. Χιλιάδες γυναίκες ψήφισαν τους αντιπροσώπους τους στο Συμβούλιο αυτό, ενώ για πρώτη φυσικά φορά υπήρχαν και γυναίκες αντιπρόσωποι (εθνοσύμβουλοι), έστω και μετρημένες στα δάχτυλα. Επίσης οι νέοι απόκτησαν δικαίωμα ψήφου καθώς το όριο ηλικίας για τους εκλογείς κατέβηκε στα 18 χρόνια. Άλλωστε οι νέοι και οι νέες αυτής της ηλικίας είχαν επανδρώσει μαζικά τις εθνικοαπελευθερωτικές οργανώσεις και είχαν τάχιστα πολιτικοποιηθεί μέσα στις συνθήκες του πολέμου.
«Γυναικεία Δράση», ΕΑΜικό γυναικείο έντυπο. Μέσα από το ΕΑΜ, η χειραφέτηση και πολιτικοποίηση των γυναικών προχώρησε αποφασιστικά, Γενικά Αρχεία του Κράτους – Κεντρική Υπηρεσία
Αναπάντητο θα μείνει το ερώτημα του πόσοι ακριβώς ψήφισαν και θα πρέπει να αρκεστούμε στις εκτιμήσεις που αναφέρουν από 1.500.000 έως 1.800.000 ψηφοφόρους όπου μπόρεσε να φτάσει η κάλπη, κυρίως στις ελεύθερες περιοχές και στις παρυφές της Ελεύθερης Ελλάδας, αλλά και στην κατεχόμενη ζώνη.
Η μάχη της σοδειάς και οι γερμανικές εκκαθαριστικές επιχειρήσεις
Το 1944 η διαίρεση της χώρας έχει παγιωθεί και «επισημοποιηθεί» από την ύπαρξη δύο κέντρων εξουσίας –της κατοχικής κυβέρνησης Ράλλη από τη μια και της ΠΕΕΑ από την άλλη. Οι συγκρούσεις μεταξύ του ΕΛΑΣ και των Γερμανών και Ταγμάτων Ασφαλείας είναι συνεχείς και ολοένα και βιαιότερες. Και ενώ το ένα στρατόπεδο, αυτό του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ διεκδικούσε μερίδιο από τους πόρους του άλλου, και κυρίως της διεθνούς βοήθειας μέσω των κινητοποιήσεων του ΕΑΜ και των συνεταιρισμών στις μικρές και μεγάλες πόλεις, το άλλο στρατόπεδο, αυτό των κατακτητών και των συνεργατών τους επεδίωκαν την καταστροφή της παραγωγικής βάσης του αντιπάλου μιας και πολύ δύσκολα θα μπορούσαν να του την αποσπάσουν προς όφελός τους. Η διεθνής βοήθεια τους έδινε αυτήν την δυνατότητα. Η προσπάθεια της ένοπλης Αντίστασης να διαφυλάξει την παραγωγή για τις ανάγκες των κατοίκων των ολοένα και περισσότερων απελευθερωμένων περιοχών και για τις ανάγκες του επίσης ολοένα και μεγαλύτερου διοικητικού και στρατιωτικού μηχανισμού της, έμεινε γνωστή ως «μάχη της σοδειάς».
Κοινή διακήρυξη των αντιστασιακών οργανώσεων ΕΛΑΣ, ΕΔΕΣ, ΕΚΚΑ αλλά και του εκπροσώπου της βρετανικής στρατιωτικής αποστολής στην Ελλάδα, με την οποία καλούν, ήδη από τον Φεβρουάριο του 1944, οπλίτες και αξιωματικούς των ελληνικών Ταγμάτων και Σωμάτων Ασφαλείας να εγκαταλείψουν τους προδοτικούς αυτούς σχηματισμούς, Γενικά Αρχεία του Κράτους – Κεντρική Υπηρεσία
Ο θεσσαλικός κάμπος υπήρξε το σκηνικό της μάχης της σοδειάς με τη μορφή της γενικευμένης σύρραξης μεταξύ των στρατών της Ελεύθερης Ελλάδας και εκείνου των κατακτητών και των συνεργατών τους. Οι μάχες εντάθηκαν και εξαπλώθηκαν όλο το καλοκαίρι σε μια γενικευμένη μάχη, από την οποία οι αντιστασιακές δυνάμεις βγήκαν ενισχυμένες ματαιώνοντας άλλη μια προσπάθεια των κατακτητών να τις εξαρθρώσουν καταστρέφοντας την παραγωγική τους βάση. Αντιθέτως, οι συγκρούσεις αυτές οδήγησαν στην εξάρθρωση της ντόπιας ένοπλης συνεργασίας με τη μορφή της οργάνωσης ΕΑΣΑΔ.
Μετά την ιταλική συνθηκολόγηση, οι Γερμανοί συνειδητοποίησαν την έκταση του αντάρτικου κινήματος, το οποίο ως τότε σταθερά υποτιμούσαν, και προσπάθησαν με συντεταγμένο τρόπο να συντρίψουν την ένοπλη Αντίσταση και να υποτάξουν την ήδη σχηματισμένη περιοχή της Ελεύθερης Ελλάδας. Αυτήν την περίοδο έφτασαν στην Ελλάδα η 1η Ορεινή Μεραρχία, η 100ή, η 1η Μεραρχία Αρμάτων, η 117η Μεραρχία «Κυνηγών» αλλά και άλλες μικρότερες μονάδες που επιδόθηκαν σε συστηματικές εκκαθαριστικές επιχειρήσεις μέσα στην Ελεύθερη Ελλάδα. Αυτές οι μονάδες βαρύνονται με τα γνωστότερα εγκλήματα πολέμου (Κομμένο Άρτας, Καλάβρυτα κ.λπ.) βουτώντας τη χώρα ακόμη περισσότερο στον εκβαρβαρισμό του πολέμου, που οι ίδιες μονάδες υπηρέτησαν σε άλλα μέτωπα. Μια παράμετρος αυτών των τρομοκρατικών επιχειρήσεων, που διακηρυγμένο σκοπό είχαν την αποκοπή του αντάρτικου από τις βάσεις του και τη διακοπή της υποστήριξής του από τους αγροτικούς πληθυσμούς, ήταν και η μεθοδική καταστροφή της παραγωγής και της παραγωγικής υποδομής των χωριών αυτών.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Δορδανάς Στράτος Ν., Το αίμα των αθώων. Αντίποινα των γερμανικών αρχών Κατοχής στη Μακεδονία, 1941-1944, Αθήνα, Εστία, 2007.
Λυμπεράτος Μιχάλης, «Οι οργανώσεις της Αντίστασης», Χρ. Χατζηιωσήφ – Πρ. Παπαστράτης (επιμ.), Ιστορία της Ελλάδας του 20ου αιώνα. Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος. 1940-1945. Κατοχή και Αντίσταση, τόμος Γ2, Αθήνα: Βιβλιόραμα 2007.
Σκαλιδάκης Γιάννης, Η Ελεύθερη Ελλάδα. Η εξουσία του ΕΑΜ στα χρόνια της Κατοχής 1943-1944, Αθήνα, Ασίνη, 2014.
Τζούκας Βαγγέλης, Οι οπλαρχηγοί του ΕΔΕΣ στην Ήπειρο 1942-44. Τοπικότητα και πολιτική ένταξη, Αθήνα, Εστία, 2013.
Φλάισερ Χάγκεν, Στέμμα και Σβάστικα. Η Ελλάδα της Κατοχής και της Αντίστασης, 1941–1944, 2 τόμοι, Αθήνα, Παπαζήσης, 1988 & 1995.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου