ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ - Η ΕΞΟΥΣΙΑ ΤΟΥ ΛΑΟΥ.

ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ - Η ΕΞΟΥΣΙΑ ΤΟΥ ΛΑΟΥ.

ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ - Η ΕΞΟΥΣΙΑ ΤΟΥ ΛΑΟΥ.

Του Κωστα Σαμαρτζιδη

Ο Εφιάλτης, το λαϊκό δημοκρατικό κίνημα και η άγνωστη επανάσταση του 462 π.Χ. που εγκαθίδρυσε την δημοκρατία στην Αθήνα.
Μια νέα πραγματικότητα είχε δημιουργηθεί στην Αθήνα μετά τους Περσικούς πολέμους. Ο Άρειος Πάγος, που εκπροσωπούσε την εξουσία των πλούσιων ευγενών, έχει καταργήσει το πολίτευμα του Κλεισθένη παίρνοντας με πραξικόπημα την εξουσία, αψηφώντας την βουλή των 500 και την Εκκλησία του Δήμου, Όμως, οι κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες έχουν αλλάξει τόσο, που η εξουσία των γαιοκτημόνων ευγενών ήταν πλέον αναχρονιστική.

Η ανάδειξη της Αθήνας σε πρώτη ναυτική δύναμη στον τότε γνωστό κόσμο, άλλαξε ριζικά την συγκρότηση της, οικονομικά και κοινωνικά. Η ναυπήγηση και επάνδρωση εμπορικών και πολεμικών πλοίων, έδινε εργασία σε χιλιάδες χειρωνάκτες Αθηναίους και μικρούς καλλιεργητές. Η σημασία που απέκτησε ο στόλος έδινε στον ναυτικό λαό της Αθήνας ένα αίσθημα υπεροχής. Αυτά τα κατώτερα κοινωνικά στρώματα άρχισαν να κινούνται για την κατάλυση του καθεστώτος της Ολιγαρχίας των γαιοκτημόνων ευγενών. 

Το κίνημα απέβλεπε στην ριζική αλλαγή του καθεστώτος και όχι απλά στην επαναφορά του πολιτεύματος του Κλεισθένη που ο Άρειος Πάγος πραξικοπηματικά είχε καταλύσει. Όπως γράφει ο Αριστοτέλης: «αυξανόμενου του πλήθους, έγινε ηγέτης του λαού ο ΕΦΙΑΛΤΗΣ, ο γιος του ΣΟΦΩΝΙΔΟΥ, ο οποίος εθεωρείτο πατριώτης αδιάφθορος και επιτέθηκε στη Βουλή του Αρείου Πάγου … κατά πρώτον εξόντωσε πολλούς από τους Αρεοπαγίτες κινώντας δίκες εναντίον τους σχετικά με την διοίκηση τους». Ο Εφιάλτης έγινε ο φόβος και ο τρόμος των Ολιγαρχικών και όλων εκείνων που αδικούσαν τον λαό.

Η επίσημη ιστορία προτίμησε να τον αποσιωπήσει. Έτσι ο μεγάλος αυτός επαναστάτης δεν είναι γνωστός παρά μόνο στους ειδικούς, ενώ ο συνώνυμος του, ο προδότης των Θερμοπυλών, είναι γνωστός στους πάντες. Είναι σημαντικό να σταθεί εδώ ο αναγνώστης και να προβληματιστεί. Γιατί η επίσημη ιστορία αγνοεί τον άνθρωπο που εγκαθίδρυσε την δημοκρατία για πρώτη φορά στην ιστορία; Γιατί η επίσημη ιστορία αποσιωπά την μεγάλη επανάσταση του Αθηναϊκού λαού που ανέτρεψε το καθεστώς του Αρείου Πάγου και έφερε την δημοκρατία ως ένα νέο και ριζοσπαστικό πολίτευμα; Μήπως αυτή η αποσιώπηση έχει σαν αποτέλεσμα αυτό που θεωρούμε σήμερα ως δημοκρατία να μην έχει καμία σχέση με δημοκρατία; Από αυτά τα ερωτήματα μπορούμε να βγάλουμε συμπεράσματα για την σημερινή πολιτική, κοινωνική και οικονομική κατάσταση, αρκεί να αναρωτηθούμε: γιατί;

Ποιος ήταν ο Εφιάλτης; Γνωστοί φιλόσοφοι και ιστορικοί της αρχαιότητας έγραψαν:
Αριστοτέλης: «Ήταν αδιάφθορος και δίκαιος προς την πολιτεία»
Διόδωρος: «Ήταν φτωχός αλλά αξιοπρεπής και ποτέ δεν δέχθηκε την παραμικρή βοήθεια από τους φίλους του».
Πλούταρχος: «Ενέπνεε φόβο στους ολιγαρχικούς και ήταν άκαμπτος στην απαίτηση ευθυνών και στην καταδίωξη εκείνων που αδικούσαν τον λαό».

Από σποραδικές φράσεις που υπάρχουν παρουσιάζεται μια εικόνα ενός ακέραιου ανθρώπου. Εξ αιτίας της αποφασιστικής του πολιτικής γραμμής. Φαίνεται πως απέκτησε πολλούς εχθρούς και πρέπει να είχε γίνει το φόβητρο των αριστοκρατικών, ιδιαίτερα εκείνων που είχαν λόγους να φοβούνται την δικαιοσύνη του, τις άκαμπτες αρχές του και την συνέπεια της πολιτικής του.

Ο Εφιάλτης προετοίμαζε προσεκτικά το κίνημα για την ανατροπή του πολιτεύματος και αναζητούσε την κατάλληλη ευκαιρία για να δώσει το αποφασιστικό χτύπημα. Το κίνημα είχε πάρει μεγάλες διαστάσεις και η ευκαιρία δόθηκε το 462 π.Χ.

Ο Κίμωνας με πολύ στρατό βρισκόταν στην Μεσσηνία για να βοηθήσει τους Σπαρτιάτες στον πόλεμο με τους επαναστατημένους είλωτες της Ιθώμης (Γ’ Μεσσηνιακός πόλεμος), ενώ αντίθετα ο στόλος (που υποστήριζε το δημοκρατικό κίνημα) βρισκόταν αγκυροβολημένος στον Πειραιά και δεν ήταν ως συνήθως σκόρπιος σε διάφορες αποστολές.

Αυτή την συγκυρία επέλεξε ο Εφιάλτης και μαζί με τον ΑΡΧΕΣΤΡΑΤΟ, κάλεσαν τον λαό της Αθήνας και του Πειραιά σε παλλαϊκή συγκέντρωση στην πιο ιστορική συνεδρίαση της Εκκλησίας του Δήμου και του έθεσαν την πρόταση να καταλύσει την εξουσία των ευγενών του Αρείου Πάγου και να αναλάβει ο ίδιος ο λαός την εξουσία, την κυβέρνηση της Αθήνας.
Ο Αριστοτέλης, στην Αθηναίων Πολιτεία ΧΧV, περιγράφει: «έτσι επί άρχοντος Κόνωνος, ο Εφιάλτης και ο Αρχέστρατος με όλο τον λαό της Αθήνας και του Πειραιά, αφαίρεσαν από την Βουλή του Αρείου Πάγου όλες τις πολιτικές εξουσίες που είχε για την προστασία του πολιτεύματος, και άλλες απ’ αυτές παραχώρησαν στην Βουλή των 500 και άλλες στον λαό και στα δικαστήρια.»

Το 462 π.Χ, είναι μια ξεχωριστή στιγμή στην ιστορία της ανθρωπότητας. Το έτος αυτό γεννήθηκε η δημοκρατία τόσο σαν πολίτευμα όσο και σαν λέξη. Το πολίτευμα που εγκαθιδρύθηκε από τον Εφιάλτη και τον Αρχέστρατο ήταν η ανάθεση της πολιτικής εξουσίας στους ίδιους τους πολίτες άμεσα, όχι δια αντιπροσώπων. Ονομάστηκε δημοκρατία γιατί η ίδια η λέξη σημαίνει η εξουσία των πολιτών. 

Η λέξη «δήμος» είχε δύο έννοιες, μία κοινωνική και μία πολιτική. Στην κοινωνική σήμαινε ο λαός σε αντιδιαστολή με την άρχουσα τάξη των ευγενών, ενώ στην πολιτική το σύνολο των εχόντων πολιτικά δικαιώματα. Στο πολίτευμα της δημοκρατίας οι δύο έννοιες ταυτίστηκαν αφού για πρώτη φορά καταργήθηκε η διάκριση μεταξύ ευγενών (που ως τότε μόνο αυτοί είχαν το δικαίωμα άσκησης εξουσίας) και όλοι οι Αθηναίοι όλων των κοινωνικών τάξεων απέκτησαν τα ίδια πολιτικά δικαιώματα.

Η λέξη «δημοκρατία, δεν προϋπήρχε του πολιτεύματος. Γεννήθηκε ταυτόχρονα με αυτό για να το εκφράσει κατά τρόπο αυθεντικό. Οι ιστορικοί της εποχής εκείνης (των οποίων τα έργα σώζονται) , Ηρόδοτος και Θουκυδίδης, αποσιώπησαν τελείως το κίνημα του ΕΦΙΑΛΤΗ και την επαναστατική εγκαθίδρυση της δημοκρατίας. 

Θα περίμενε κανείς οι νεότεροι ιστορικοί να καλύψουν αυτό το κενό. Και όμως! Το κενό παραμένει ως σήμερα μολονότι η εικοσαετία 480-460 π.Χ. είναι η πιο πλούσια σε γεγονότα περίοδος. Είναι τυχαίο το γεγονός που ακόμα και σήμερα η περίοδος αυτή παραμένει ανεξερεύνητη;
Τα ιστορικά στοιχεία που έχουμε, αποκαλύπτουν πως η επανάσταση του λαού έγινε αναίμακτα αφού το μεγαλύτερο μέρος του στρατού που είχαν υπό τον έλεγχο τους οι ευγενείς του Αρείου Πάγου, απουσίαζε στην Μεσσηνία με τον Κίμωνα ενώ ο λαός είχε συντριπτική υπεροπλία λόγω της παρουσίας του στόλου στον Πειραιά. Γι αυτό οι ευγενείς δεν αντιστάθηκαν παρά περίμεναν την επιστροφή του Κίμωνα με τον στρατό στην Αθήνα. Ο Κίμωνας, όχι μόνο δεν κατόρθωσε να ανατρέψει την κατάσταση, αλλά καταδικάστηκε σε εξορία.

Μόλις μαθεύτηκε η επανάσταση του Εφιάλτη και η εγκαθίδρυση δημοκρατίας στην Αθήνα, η πρώτη ενέργεια της Σπάρτης ήταν να διώξει όπως-όπως τον Αθηναϊκό στρατό φοβούμενη μήπως ενωθούν με τους επαναστάτες της Ιθώμης.

Η μόνη ιστορική αναφορά του Θουκυδίδη για τα γεγονότα είναι «δείσαντες των Αθηναίων το τολμηρόν και την νεωτεροποιίαν», έτσι περιγράφει την κατάλυση της εξουσίας των ευγενών και την εγκαθίδρυση της δημοκρατίας, ως «νεωτεροποιίαν», δηλαδή καινούργιο θεσμό. Λακωνικότερο τρόπο να περιγράψει την δημοκρατία και τα γεγονότα που οδήγησαν σ’ αυτήν, δεν θα μπορούσε να εφεύρει ιστορικός!

Μόνο που ο Θουκυδίδης είναι ο ιστορικός στον οποίο σήμερα βασιζόμαστε για τα γεγονότα της περιόδου 480-430 π.Χ., δηλαδή της περιόδου που προηγείται και οδηγεί στον μικρό και μεγάλο Πελοποννησιακό πόλεμο. Γιατί όμως ο Θουκυδίδης αγνοεί τόσο προκλητικά την αιτία που έγιναν οι πόλεμοι αυτοί και που συγκλόνισαν τον Ελληνικό κόσμο; Γιατί αγνοεί προκλητικά την επανάσταση που γέννησε την δημοκρατία και που κατέλυσε το καθεστώς των ευγενών;

Η δημοκρατία κατέλυσε ένα καθεστώς που είχε ως τότε τόσο φιλικές σχέσεις με την Σπάρτη ώστε να της παράσχει σημαντική στρατιωτική βοήθεια σε ένα εσωτερικό της πρόβλημα όπως η εξέγερση των ειλώτων! Ποια ήταν η αιτία, που ο κορυφαίος ιστορικός της εποχής του (η επίσημη εκδοχή) αποσιωπά ένα τόσο κοσμογονικό συμβάν;

Η σκόπιμη αποσιώπηση των πολιτικών μεταβολών βοήθησε τους ιστορικούς να συνδέσουν την δημοκρατία με τον Περικλή και το αριστοκρατικό καθεστώς του Κλεισθένη. Οι διαφορές όμως μεταξύ του καθεστώτος ισηγορίας και ισονομίας του Κλεισθένη απέχει ριζικά από την δημοκρατία του Εφιάλτη και του Αρχέστρατου.

Στο καθεστώς του Κλεισθένη, την εξουσία την ασκούν οι άρχοντες που προέρχονται αποκλειστικά από τους ευγενείς, ενώ την εποπτεία και τον έλεγχο του πολιτεύματος και των αρχόντων την είχε ο Άρειος Πάγος τα μέλη του οποίου προέρχονταν από τους πλουσιότερους ευγενείς.
Στην δημοκρατία του εγκαθίδρυσαν ο Εφιάλτης και ο Αρχέστρατος το 462 π.Χ., καταργήθηκε η εξουσία τόσο των αρχόντων όσο και του Αρείου Πάγου. Αυτές τις εξουσίες η δημοκρατία τις παραχώρησε στην Εκκλησία του Δήμου, δηλαδή σε όλους τους πολίτες και την κατέστησε έτσι το ανώτατο πολιτειακό όργανο των Αθηνών.

Στο καθεστώς του Κλεισθένη, οι αξιωματούχοι αποφάσιζαν για θέματα της αρμοδιότητας τους. Στην δημοκρατία του Εφιάλτη, οι αξιωματούχοι δεν είχαν δικαίωμα να αποφασίζουν παρά μόνο να εισηγούνται στην Εκκλησία του Δήμου και να εκτελούν τις αποφάσεις της, υπό τον πλήρη έλεγχο της και με την υποχρέωση να λογοδοτούν στον Δήμο και στα λαϊκά δικαστήρια της Ηλιαίας.

Η συγκέντρωση όλων των εξουσιών στον λαό απέκλειε κάθε δυνατότητα εξαγοράς συνειδήσεων. Ο Εφιάλτης στην παντοδυναμία του χρήματος αντέταξε την παντοδυναμία του λαού. 

Στην δημοκρατία δεν επιτρεπόταν καμία μορφή εκπροσώπησης. Κάθε πολίτης εκπροσωπούσε μόνο τον εαυτό του. Κόμματα και παρατάξεις δεν είχαν θέση στην δημοκρατία. Η ελευθερία και η ισότητα είναι θεμελιώδεις αρχές της δημοκρατίας. Η ελευθερία γίνεται πράξη όταν το κάθε άτομο αυτοπροσδιορίζεται στην προσωπική του ζωή και εν μέρει κυβερνιέται και κυβερνά. Κάθε μορφή εκπροσώπησης, είτε αυτή λέγεται κόμμα, είτε λέγεται κυβέρνηση, αναιρεί την πολιτική ελευθερία που είναι η βασικότερη αρχή της δημοκρατίας. Χωρίς την Ελευθερία δεν μπορεί να λειτουργήσει ούτε η δεύτερη αρχή της δημοκρατίας, η ισότητα.

Η δημοκρατία που εγκαθιδρύθηκε το 462 π.Χ. δεν κατήργησε την ατομική ιδιοκτησία ούτε τις κοινωνικές τάξεις. Άλλαξε όμως τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις που απέρρεαν από την περιουσιακή κατάσταση του κάθε πολίτη. Μοίρασε τα πολιτικά δικαιώματα εξ ίσου σε όλους. Τα οικονομικά βάρη τα επωμίστηκαν οι πλούσιοι.
Η συμμετοχή όλων των πολιτών (και των φτωχών) ήταν απαραίτητη ειδάλλως θα ήταν δημοκρατία μόνο κατ’ όνομα. Γι αυτό καθιερώθηκε μισθός για όσους φτωχούς κληρωνόντουσαν βουλευτές ή δικαστές και αργότερα και σε εκείνους που συμμετείχαν στις συνελεύσεις της Εκκλησίας του Δήμου.

Γι αυτά του τα πρωτόγνωρα, ο Εφιάλτης επέσυρε την οργή και το μίσος των ολιγαρχικών ευγενών. Τον καταδίκασαν σε φυσική εξόντωση και αιώνια σιωπή. Πριν κλείσει χρόνος, τον δολοφόνησαν άγρια μες’ τη νύχτα και έκτοτε δεν έκαμαν καμία αναφορά στο όνομα του.
Αν ο Εφιάλτης δεν παραχωρούσε την εξουσία στον λαό αλλά την κρατούσε για τον εαυτό του (όπως τόσοι πολλοί που αγωνίστηκαν στο όνομα του λαού, για να γίνουν μετά οι ίδιοι ηγεμόνες), ο Εφιάλτης θα ήταν ένας ακόμα τύραννος με περίοπτη θέση στο πάνθεον των μεγάλων ανδρών. 

Στόχος όμως, δεν ήταν ο Εφιάλτης αλλά η ίδια η δημοκρατία. Δεν έπρεπε οι νεότερες γενιές μέχρι σήμερα να μάθουν πως η ιστορία έκαμε ένα παράτολμο πείραμα. Η περίοδος 462 – 322 π.Χ που λειτούργησε η δημοκρατία, θεωρήθηκε η λαμπρότερη περίοδος στην ανθρώπινη ιστορία. Η δημοκρατία του Εφιάλτη είχε σαν αποτέλεσμα την γέννηση αυτού του λαμπρού πολιτισμού που θαυμάζεται ως σήμερα.
Ο κόσμος δεν έπρεπε να μάθει για την δημοκρατία. Δεν μπορούσαν όμως να την πολεμήσουν. Γι αυτό την παραποίησαν, την αποσιώπησαν και απέδωσαν σε άλλους και σε άλλο πολίτευμα τις δάφνες που έπρεπε να φορά η δημοκρατία των πολιτών.

Οι αριστοκράτες συγγραφείς, πέρα από την αποσιώπηση των γεγονότων, δημιούργησαν μια τεχνητή ιδεολογική διαμάχη παρουσιάζοντας ως «δημοκρατία» πολλά διαφορετικά πολιτεύματα! Ο Ισοκράτης παρουσιάζει ως δημοκρατία το καθεστώς του Αρείου Πάγου και ως την καλύτερη δημοκρατία το καθεστώς της Σπάρτης, Η παραποίηση γίνεται εμφανέστερη με την ταύτιση της με την Δημοκρατική Παράταξη που δημιουργήθηκε υπό το καθεστώς του Κλεισθένη.

Το λαϊκό κίνημα υπό τον Εφιάλτη παρουσιάζεται ως κρίση μεταξύ της Ολιγαρχικής και της Δημοκρατικής παράταξης. Μόνο που το Ολιγαρχικό και το Δημοκρατικό κόμμα ανήκαν και τα δύο στους πλούσιες ευγενής. Οι Ολιγαρχικοί ήθελαν την κατάργηση του πολιτεύματος του Κλεισθένη και την αφαίρεση όλων των πολιτικών δικαιωμάτων από τον λαό. Οι Δημοκρατικοί ήταν υπέρ του καθεστώτος του Κλεισθένη με συμμετοχή του λαού στην εκλογή και τον έλεγχο των αρχόντων που θα προερχόταν αναγκαστικά από την τάξη των ευγενών. Καμία από τις δύο παρατάξεις δεν επιθυμούσε την ισοπολιτεία (δηλαδή την κατάργηση των πολιτικών διακρίσεων) και την μεταφορά όλων των εξουσιών στον λαό όπως έκανε ο Εφιάλτης με την επανάσταση του 462 π.Χ.

Εκείνο που θέλουν να αγνοούμε είναι πως η δημοκρατία είναι η χειραφέτηση του λαού. Ο Εφιάλτης ελευθέρωσε τον λαό από κόμματα και ηγέτες και τον άφησε να αυτοκυβερνηθεί. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα μια ανεπανάληπτη περίοδο πολιτισμού σε κάθε τομέα της τέχνης, της πολιτικής, της επιστήμης και της διανόησης. Κι όμως, η αυτοκυβέρνηση του λαού μας έχει δοθεί ως αδιανόητη μορφή πολιτεύματος, ως αδύνατον να λειτουργήσει, ενώ σχεδόν κάθε άλλο καθεστώς σήμερα ονομάζεται δημοκρατία …

Ας κάνουμε επί τέλους μια αδιαμφισβήτητη διαπίστωση αποδεχόμενοι μια αμετάκλητη αλήθεια. Μόνο η χειραφέτηση του λαού κάνει δυνατή την ύπαρξη δημοκρατίας. Ηγέτες και κόμματα, είναι δημοκρατικά όταν αγωνίζονται για την χειραφέτηση του λαού. Η ανάληψη όμως της εξουσίας από το δημοκρατικό κόμμα και η άσκηση της υπέρ του λαού, δεν είναι δημοκρατία. Δηλαδή, η δημοκρατία δεν καθορίζεται από την άσκηση φιλολαϊκής πολιτικής από ένα υπέρ του λαού κόμμα, αλλά όταν η εξουσία ασκείται άμεσα από τον ίδιο τον λαό.

Για πρώτη φορά η δημοκρατική ελευθερία προσδιορίζονταν ως η συμμετοχή όλων των πολιτών στην εξουσία και όχι ως προστασία από την ίδια την εξουσία. Η λέξη «ελευθερία» δεν σημαίνει να μην είσαι υποδουλωμένος αλλά να μπορείς να πράττεις όπως νοιώθεις, δημιουργικά και δίχως περιορισμούς αυτό που ποθεί η ψυχή σου.
Κατά τον ίδιο τρόπο η Jac de Romilly έγραψε πως «το Αθηναϊκό αίσθημα της ελευθερίας δεν περιοριζόταν στο μεγάλο αυτό αξίωμα της κυριαρχίας του πολίτη. Από την στιγμή που τέθηκε αυτή η αρχή, η ελευθερία εγκαταστάθηκε κυρίαρχη, καλύπτοντας στην πραγματικότητα ολόκληρη την Αθηναϊκή ζωή … σαν ξαφνικά οι πιο διαφορετικές πραγματικότητες να στρέφονται προς τον ήλιο, για να διαπεραστούν από τις ακτίνες του.»

Ο Αθηναϊκός λαός ρίχτηκε με πάθος στην πρακτική εμπειρία της ελευθερίας και μεγαλούργησε. Αυτό όμως δεν πρέπει να το μάθουν οι λαοί. Οι κυρίαρχες τάξεις και οι συγγραφείς ιστορικοί τους, φρόντισαν να αλλοιώσουν την ουσία της ελευθερίας και της δημοκρατίας.
Ο Εφιάλτης και η αυθεντική δημοκρατία ξεχάστηκαν. Ο Περικλής παρουσιάζεται ως η μεγαλύτερη πολιτική φυσιογνωμία της δημοκρατίας και η δημοκρατία ως μια μικροβελτίωση του καθεστώτος του Κλεισθένη.

Έτσι σήμερα μια κλειστή κάστα ανθρώπων σε κάθε χώρα του κόσμου, νέμονται τις τύχες των ανθρώπων και αυτό το θεωρούμε δημοκρατία. Η προσπάθεια αλλοίωσης της δημοκρατικής εμπειρίας, το όνομα του Εφιάλτη και το πολίτευμα που εγκαθίδρυσε προκαλούν τον τρόμο σε εκείνους που αδικούν τον λαό ακόμα και σήμερα. Γι αυτό και 2.500 χρόνια τώρα, όλα αυτά κρατιούνται στην σιωπή.

* ελεύθερη απόδοση από το βιβλίο του Χ. Ρήγα
"Η Δημοκρατία του Εφιάλτη"

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ΕΦΙΑΛΤΗΣ Ο ΑΘΗΝΑΙΟΣ, Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια

Ο Εφιάλτης (- 461 π.Χ.), γιος του Σοφωνίδη, ήταν διαπρεπής πολιτικός στην αρχαίαΑθήνα και μέντορας του Περικλή.

Βιογραφικά στοιχεία

Η βιογραφία του είναι ελάχιστα γνωστή, ωστόσο παραδίδεται πώς ήταν φτωχός, δίκαιος και αδιάφθορος. Χαρακτηριστικό είναι το ακόλουθο περιστατικό που αναφέρεται σε αυτόν. Κάποτε οι φίλοι του θέλησαν να του δώσουν δέκα τάλαντα, εκείνος όμως δεν τα δέχθηκε, με το εξής επιχείρημα: «αυτά θα με αναγκάσουν, επειδή θα σας ντρέπομαι, να αποκρύψω κάτι από τα δίκαια. Επειδή όμως ούτε θέλω να σας ντρέπομαι ούτε να σας χαρίζομαι, θα σας φανώ δυσάρεστος». Ακόμη, όταν κάποτε ένας στρατηγός τον κατηγόρησε ως φτωχό, αποκρίθηκε «γιατί όμως δεν ανέφερες και το άλλο, ότι δηλαδή είμαι δίκαιος;» 

^[1]Ανήκε στην προοδευτική πολιτική παράταξη των δημοκρατικών, την αρχηγία της οποίας ανέλαβε μετά τον εξοστρακισμό του Θεμιστοκλή το 471 π.Χ., και αντιπολιτευόταν τον προβεβλημένο πολιτικό Κίμωνα, εκπρόσωπο της αριστοκρατικής παράταξης. Αγωνίστηκε για τον περιορισμό της εξουσίας του αριστοκρατικού σώματος του Αρείου Πάγου. Κυριότερη πηγή για τις μεταρρυθμίσεις του είναι η Αθηναίων πολιτεία του Αριστοτέλη.

Ο Εφιάλτης ξεκίνησε δικαστικές διώξεις εναντίον μελών του Αρείου Πάγουεπικρίνοντας τη διαφθορά τους και πέτυχε έτσι τη μείωση του γοήτρου του στην αθηναϊκή κοινωνία. Το 462/61 π.Χ. εκμεταλλεύτηκε την απουσία του Κίμωνα στηΜεσσηνία κατά το Γ΄ Μεσσηνιακό Πόλεμο και πέτυχε να περάσει νόμο στην εκκλησία του δήμου, που αφαιρούσε πολλές εκτελεστικές και δικαστικές αρμοδιότητες από τονΆρειο Πάγο. Την επικράτηση της αντιλακωνικής δημοκρατικής παράταξης βοήθησε η αποτυχημένη, λόγω της Σπαρτιατικής καχυποψίας, εξέλιξη της αθηναϊκής βοήθειας προς τη Σπάρτη υπό την ηγεσία του Κίμωνα. 

Οι Σπαρτιάτες απέπεμψαν με προσβλητικό τρόπο από την Ιθώμη την αθηναϊκή δύναμη, που οι ίδιοι είχαν καλέσει για βοήθεια εναντίον των επαναστατημένων ειλώτων. Οι Αθηναίοι αντέδρασαν συμμαχώντας με το Άργος, τον προαιώνιο εχθρό της Σπάρτης, και στράφηκαν εναντίον του Κίμωνα, που είχε υποστηρίξει ένθερμα την αποστολή βοήθειας. Οι δημοκρατικοί, με τον Εφιάλτη και τον Περικλή, ανέκτησαν το κύρος τους στο δήμο και έστρεψαν την πόλη προς την πολιτική της σύγκρουσης με τη Σπάρτη και της ηγεμονίας επί των άλλων πόλεων στα πλαίσια της Αθηναϊκής Συμμαχίας.

Πιο συγκεκριμένα, ο νόμος που ψήφισε η εκκλησία του δήμου με πρωτοβουλία του Εφιάλτη:

• Μετέφερε πολιτικές, ελεγκτικές και δικαστικές αρμοδιότητες του Αρείου Πάγουστην εκκλησία του δήμου, τη βουλή και τα λαϊκά δικαστήρια της Ηλιαίας. Ο Άρειος Πάγος διατήρησε μόνο τη δικαστική αρμοδιότητα για φόνους εκ προθέσεως, τραυματισμούς με σκοπό το φόνο, εμπρησμούς, δηλητηριάσεις και κοπές ιερών δέντρων, όταν και οι δύο διάδικοι ήταν Αθηναίοι πολίτες

• Επιφόρτισε τη βουλή με το συντονισμό και την επίβλεψη των αρχών που εμπλέκονταν σε πράξεις διοικήσεως και την αντιμετώπιση όλων των προβλημάτων που ανέκυπταν στο διάστημα ανάμεσα σε δύο συνεδριάσεις του δήμου.

• Μετέτρεψε τη σολώνεια Ηλιαία, που ως τότε συνερχόταν ολόκληρη και πιθανόν ταυτιζόταν με την εκκλησία του δήμου, σε «δεξαμενή» 6000 κληρωμένων και ορκισμένων Αθηναίων άνω των 30 ετών, από την οποία λαμβάνονται στο εξής οι δικαστές για τα ηλιαστικά δικαστήρια.

Αποτέλεσμα των μεταρρυθμίσεων ήταν να χάσει ο Άρειος Πάγος και τα τελευταία μέσα έμμεσης πολιτικής επιρροής, όπως π.χ. την καταδίκη φιλόδοξων αρχόντων μετά το τέλος της θητείας τους και τον αποκλεισμό τους από τον Άρειο Πάγο. Την αρμοδιότητα εκλογής αρχόντων και προβουλευτικής επεξεργασίας των ψηφισμάτων είχε αφαιρέσει από τον Άρειο Πάγο ήδη ο Σόλων. Έτσι, ο Άρειος Πάγος απώλεσε το ρόλο του ως υπέρτατης αρχής και φύλακα του αθηναϊκού πολιτεύματος. Το πολίτευμα της Αθήνας έκανε ακόμα ένα σημαντικό βήμα προς τον εκδημοκρατισμό.

Όταν επέστρεψε ο Κίμων, προσπάθησε να αναστρέψει το νόμο, πράγμα που δεν κατόρθωσε. Αντιθέτως, οι αντίπαλοί του, λόγω της αποτυχημένης επιχείρησής του στη Μεσσηνία και της μεγάλης προσβολής που υπέστη το αθηναϊκό γόητρο εξαιτίας του, πέτυχαν να εξοστρακισθεί (461 π.Χ.). Έτσι, επικράτησαν τελικά οι μεταρρυθμίσεις του Εφιάλτη, αλλά ο ίδιος ο Εφιάλτης δολοφονήθηκε λίγο αργότερα από όργανα των αριστοκρατικών και τον ηγετικό ρόλο του στη δημοκρατική παράταξη της Αθήνας ανέλαβε ο Περικλής. Λόγω της επίσης σημαντικής προσφοράς του τελευταίου στην ανάδειξη της Αθήνας σε ηγέτιδα δύναμη στο Αιγαίο, αλλά και ευρύτερα στον ελληνικό κόσμο τον 5ο αι. π.Χ., πολλές μεταρρυθμίσεις του Εφιάλτη αποδόθηκαν εσφαλμένα στον Περικλή.

Λίγα χρόνια μετά τις μεταρρυθμίσεις, το 458 π.Χ., διδάχθηκε η Ορέστεια του Αισχύλου, στην οποία ο Άρειος Πάγος προβάλλεται ως το ανώτατο, αδιάφθορο δικαστήριο που φυλάσσει το δίκαιο του αίματος (Blutrecht) ως τη βάση κάθε δικαίου και πολιτειακής τάξης. Οι απόψεις σχετικά με την ιστορική ερμηνεία του φαινομένου διίστανται: Αποτελεί η Ορέστεια προσπάθεια καθησυχασμού των πολιτών για τις μεταρρυθμίσεις της δημοκρατικής παράταξης, προσπάθεια διάσωσης του γοήτρου του Αρείου Πάγουπαρά τις μεταρρυθμίσεις ή απόπειρα αντίδρασης στις μεταρρυθμίσεις και προβολής του επιχειρήματος ότι ο Άρειος Πάγος είναι η βάση κάθε δικαίου;

Βιβλιογραφία

• Μ.Β. Σακελλαρίου, Η αθηναϊκή δημοκρατία, Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης: Ηράκλειο 2000.
• Χρήστος Γ. Ρήγας, "Η δημοκρατία του Εφιάλτη - Η εξουσία των πολιτών", Εκδόσεις Ελευσίς, Αθήνα 2008 [ISBN 978-960-391-034-3]

Παραπομπές

1. ↑ Αθηνά Καλογεροπούλου, Εφιάλτης ο Σοφωνίδου, Ιστορία του Ελληνικού Έθνους , τ.Γ'1, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 1972, σελ. 54