Τα δικαστήρια στην Αρχαία Αθήνα
Ηλιαία & Φονικά δικαστήρια – Πολιτειακά Όργανα
Από τον Ιωάννη (Υπερίων) Κωτσή
Παρατίθεται μία συνοπτική ανάλυση, των εν Αθήναις δικαστηρίων, για να μπορεί ο κάθε ενδιαφερόμενος, εύκολα, να πληροφορηθεί και να μάθει, τα ονόματα, την ιστορία και τις δομές του πρώτου ολοκληρωμένου συστήματος δικαίου στον κόσμο. Θα γίνει αναφορά στα μεγάλα φονικά δικαστήρια, τον Άρειο Πάγο, το Παλλάδιον, το Δελφίνιον, το Πρυτανείον και το εν Φρεαττοί· στην Ηλιαία· και στα πολιτειακά όργανα (που είχαν αρμοδιότητες την τήρηση των νόμων και μερική δικαστική εξουσία) καθώς και σε μικρότερα δικαστήρια και δικαστικούς χώρους.
Ξεκινάμε με μία μικρή αναφορά στα μικρότερα δικαστήρια και δικαστικούς χώρους, που δεν έχουμε πολλά ιστορικά στοιχεία:
- το Μητίχου κάλλιον (ονομάστηκε εκ του αρχιτέκτονος Μητίχου· και «κάλλιον» μάλλον για την ωραιότητα του κτίσματος – μνημονεύει ο Ανδροτίων).
- το επί Λύκῳ (Από όπου υπήρχε η έκφραση «Λύκου δεκάς» -η συντροφιά του λύκου- όνομα που έδιναν σε δωροδοκηθέντες δικαστάς, διότι, οι διαφθορείς τους, συνενεστρέφοντο παρά του αγάλματος του Λύκου, που ήταν έξωθεν του δικαστηρίου)
- το Καινόν (κάποιος νέος χώρος δικαστηρίου)
- το Τρίγωνον (λόγω του σχήματός τους προφανώς – μνημονεύει ο Δείναρχος)
- το Φοινικούν (κόκκινο), το Βατραχιούν (πράσινο) κ.λπ. (χώροι δικαστηρίων, που το υπέρθυρο τους είχε αντίστοιχο χρώμα. Χώροι που δίκαζε η Ηλιαία)
- το μέσον Παράβυστον – μείζον Παράβυστον
Στο Παράβυστον (ίσως το μείζον;) δικάζονταν κακουργήματα από έντεκα δικαστές σε μυστικό, στεγασμένο χώρο και συνήθως η ποινή ήταν ο θάνατος. Από εκεί προκύπτει και η έκφραση «εν κρυπτώ και παραβύστω». Η θέση του πιθανολογείται να ήταν στην βόρεια πλαγιά του λόφου των Νυμφών (αστεροσκοπείο). Το μέσον, όπως δηλώνει το όνομά του, μπορεί να βρισκόταν σε κεντρικό σημείο της πόλεως.
Ακόμα, υπήρχαν πολιτειακά όργανα με δικαστική εξουσία, και ή, αρμοδιότητες για την τήρηση των νόμων και της τάξεως, όπως:
- οι Ένδεκα (κληρωτοί, ένας από κάθε φυλή και ένας γραμματέας. Φρόντιζαν κυρίως για το δεσμωτήριο και την εκτέλεση των θανατικών ποινών) «Οὗ δ΄ ἄν τό δικαστήριον καταψηφίσηται, παραδοθείς τοῖς ἕνδεκα, τεθνάτω αὐθημερόν» Αισχίνης, κατά Τιμάρχου.
- οι Τριάκοντα κατά δήμους δικασταί (βλ. Τεσσαράκοντα – μετά την ολιγαρχία των Τριάκοντα τυράννων, που επεβλήθησαν από την Σπάρτη, στο τέλος του Πελοποννησιακού Πολέμου, οι Αθηναίοι μίσησαν τον αριθμό τριάκοντα και αποφάσισαν να είναι Τεσσαράκοντες)
- οι Τεσσαράκοντα (διαδέχθηκαν τους Τριάκοντα κατά δήμους δικαστάς. Ήταν οι δικαστές των 10 φυλών, 4 από κάθε μία και περιδιάβαιναν τους δήμους. Δίκαζαν υποθέσεις που αφορούσαν διαφορές μέχρι των 10 δραχμών. Για μεγαλύτερα ποσά αναλάμβαναν οι Διαιτηταί).
- οι Διαιτηταί (Μπορούσαν να γίνουν όσοι ήταν άνω των 60 ετών. θεσπίστηκε πιθανόν το 399 π.Χ. για αποσυμφόρηση της Ηλιαίας)
- οι Πέντε Εισαγωγείς (εκλέγονταν διά κλήρου 5 άνδρες οι οποίοι ήταν υπεύθυνοι για τις δίκες οι οποίες ήταν να εκδικασθούν εντός μηνός και αφορούσαν προίκα που δεν είχε καταβληθεί· δάνεια με συμφωνημένο τόκο δραχμής, που είχαν καθυστερήσει να επιστραφούν (με επιτόκιο 1% κατά μήνα)· χρωστούμενα δανικά για εμπορική αιτία· δίκες διά αικίαν (για ύβρη, προσβολή ή κάκωση)· για καθυστέρηση οφειλών που είχαν παρασχεθεί φιλικώς· για κοινωνικά χρέη· αγοροπωλησίες δούλων και υποζυγίων κλπ).
- οι Εννέα Άρχοντες (που ήταν ο Επώνυμος Άρχων, ο Άρχων Βασιλεύς, ο Πολέμαρχος και οι έξι Θεσμοθέται. Με την λήξη της ετήσιας θητείας τους, γινόντουσαν ισόβια Αρεοπαγίται. Μετά το 462 π.Χ. ασκούσαν περισσότερο τελετουργικά καθήκοντα).
- η Βουλή των Πεντακοσίων (Δημιουργήθηκε επί Δράκοντος, αρχικά από 401 βουλευτές, μειώνοντας τις δικαιοδοσίες του Αρείου Πάγου· ήταν 100 από κάθε μία από τις, τότε, 4 φυλές των Αθηνών. Επί Κλεισθένους, όταν οι φυλές έγιναν 10, το 507 π.Χ., οι βουλευτές έγιναν 500, 50 από κάθε φυλή. Οι υποψήφιοι έπρεπε να είναι άνω των 30 ετών και μπορούσε να εκλεγεί κάποιος μέχρι δύο φορές στην ζωή του, αλλά όχι δύο συνεχόμενες χρονιές. Όπως και σχεδόν σε όλα τα υπόλοιπα αξιώματα, η εκλογή γινόταν με κλήρωση, με κυάμους (κουκιά) και υποβάλλονταν σε αυστηρό έλεγχο του βίου τους και του ήθους τους. Κύριο μέλημά της ήταν η διερεύνηση καταγγελιών κατά των εν ενεργεία αξιωματούχων (δικαστική εξουσία), η προπαρασκευή των νομοσχεδίων που πήγαιναν στην εκκλησία του Δήμου για ψήφιση, η εκτέλεση των νόμων και ο έλεγχος του δημοσίου χρήματος).
- οι Στρατηγοί (Κληρώνονταν 10 από κάθε φυλή, για ένα χρόνο. Μέχρι και το 440 π.Χ. δεν είχαν δικαίωμα επανεκλογής. Μόνη εξαίρεση ο Περικλής. Μπορούσαν να φυλακίζουν, να εκδιώκουν από το στράτευμα και να επιβάλουν πρόστιμο, στους ατακτούντες).
- Οι Ναυτοδίκαι (για ναυτικά θέματα, εκλέγονταν κατά τον μήνα Γαμηλιών και συνεδρίαζαν τους έξι χειμερινούς μήνες, που διεκόπτετο η ναυτιλία. Εδίκαζαν και αγωγές κατά όποιων ισχυρίζονταν ψευδώς ότι ήταν Αθηναίοι πολίτες. Οι αγωγές αυτές καλούντο «γραφές ξενίας»).
- οι Αγορανόμοι (5 στον Πειραιά και 5 στην πόλη, για παραβίαση των κανόνων λειτουργίας της αγοράς)
- οι Μετρονόμοι (5 στον Πειραιά και 5 στην πόλη, για την μη νόθευση των μέτρων και σταθμών)
- οι Σιτοφύλακες (Κληρώνονταν αρχικώς 5 στον Πειραιά και 5 στην Πόλη. Μετέπειτα 15 στον Πειραιά και 20 στην Πόλη. Φρόντιζαν για την δίκαιη πώληση του σίτου· οι μυλωθροί (μυλωνάδες) να πωλούν τα άλευρα σύμφωνα με τις τιμές των κρίθων και οι αρτοπώλες να πωλούν συμφώνως προς τις τιμές των αλεύρων. Οι σιτοφύλακες έκαναν την διατίμηση και όριζαν τα ζύγια).
- οι Αστυνόμοι (Κληρώνονταν 10 και με την συνοδεία ενόπλων Σκυθών ή Θρακών δούλων, επέβαλαν την τάξη).
- Η εκκλησία του Δήμου (φαίνεται να έπαυσε να εκδικάζει υποθέσεις περί τα μέσα του Δ’ π.Χ. αιώνος).
Ηλιαία
Το σημαντικότερο δικαστήριο της Αθηναϊκής Δημοκρατίας. Δημιουργήθηκε επί Σόλωνος στις αρχές του 6ου π.Χ. αιώνος. Ετυμολογικώς ίσως να προέρχεται εκ του αλίζω, αόριστος ήλισα: συγκεντρώνω, συναθροίζω, περιστρέφω· ειλεός < ειλώ / είλλω / ίλλω. Σε αυτό, είχαν δικαίωμα συμμετοχής μόνο οι γνήσιοι Αθηναίοι άνω των 30 ετών, που δεν είχαν χρέη στο δημόσιο και δεν ήταν άτιμοι (δεν είχαν στερηθεί τα πολιτικά τους δικαιώματα). Δεν είχαν δικαίωμα συμμετοχής και όσοι είχαν διανοητικά ή σωματικά ελαττώματα, που θα τους εμπόδιζαν να λάβουν δίκαιες αποφάσεις.
Αποτελούνταν, ύστερα από κλήρωση που διατελούσαν οι Εννέα Άρχοντες ετησίως, από 6.000 «Ηλιαστάς» (1.000 εξ αυτών αναπληρωματικοί), προερχομένους από τις δέκα φυλές της Αθήνας. Κάθε φυλή συμμετείχε με 600 μέλη. Πριν αναλάβουν τα καθήκοντά τους, ορκίζονταν ότι θα βγάλουν δίκαιη ετυμηγορία. Η κλήρωση, για τις δίκες, γινόταν αυθημερόν, οπότε οι διάδικοι δεν μπορούσαν να γνωρίζουν, εκ των προτέρων, ποιοι δικαστές θα έκριναν τις υποθέσεις τους. Το κοινωνικό προφίλ των Αθηναίων που στελέχωναν την Ηλιαία, φαίνεται να ήταν κυρίως ηλικιωμένοι, χαμηλής εισοδηματικής τάξης. Επειδή υπήρχε και αποζημίωση (δικαστικός μισθός) ήταν και ένας παραπάνω λόγος οι Αθηναίοι με χαμηλά εισοδήματα να επιδιώκουν την κλήρωσή τους. Στα μέσα του 5ου π.Χ. αιώνος, ο μισθός ήταν 2 οβολοί. Λίγο αργότερα, περί το 425 π.Χ., αυξήθηκε στους 3 οβολούς, από τον Κλέωνα.
Συνεδρίαζε όλο τον χρόνο, εκτός από τις 4 τελευταίες ημέρες κάθε μήνα, όταν συγκαλούταν η Εκκλησία του Δήμου, στις δημόσιες εορτές και στις αποφράδες ημέρες. Συνολικά ήταν ανενεργό, περίπου, 100 ημέρες τον χρόνο. Οι ένορκοι εφοδιαζόντουσαν με δύο ψήφους, μία άτρητον (αθωωτική) και μία διάτρητον (καταδικαστική). Στο βήμα υπήρχαν δύο αμφορείς, ένας χάλκινος, όπου ριπτόταν η αποφασιστική ψήφος (αθωωτική ή καταδικαστική) και ένας ξύλινος όπου ριπτόταν η άλλη. Δεν γνωρίζουμε μήπως και η φράση που χρησιμοποιούμε στις μέρες «έχεις διάτρητα επιχειρήματα», είναι εμπνευσμένη από την διάτρητη ψήφο!
Σε περίπτωση ισοψηφίας, ο κατηγορούμενος αθωωνόταν γιατί «ελάμβανε» και την ψήφο της Αθηνάς.
Σχεδόν ποτέ δεν συνεδρίαζε σε ολομέλεια. Συνήθως ο αριθμός των δικαστών καθοριζόταν από την αξία του επίδικου αντικειμένου. Φερ’ ειπείν, όταν η αξία του επίδικου αντικειμένου έφθανε έως τις 1000 δραχμές, τότε συνεδρίαζαν περί των 201 δικαστών. Για άνω των 1000 δραχμών, δίκαζαν 401 δικαστές. Σε πολύ σοβαρά πολιτειακά θέματα και υποθέσεις εξοστρακισμών, υπήρχε μεγαλύτερη σύνθεση.
Τοποθετείται στην Αθηναϊκή Αγορά, είτε στην στοά του Αττάλου ή πολύ κοντά σε αυτήν.
Όρκος Ηλιαστών (από τον Δημοσθένη στο κατά Τιμοκράτους)
«Ψηφιούμαι κατά τους νόμους και τα ψηφίσματα του δήμου των Αθηναίων και της βουλής των πεντακοσίων. Και τύραννον ου ψηφιούμαι είναι ουδ’ ολιγαρχίαν· ουδ’ εάν τις καταλύη τον δήμον τον Αθηναίων ή λέγη ή επιψηφίζη παρά ταύτα, ου πείσομαι· ουδέ των χρεών των ιδίων αποκοπάς ουδέ γης αναδασμόν της Αθηναίων ουδ’ οικιών· ουδέ τους φεύγοντας κατάξω, ουδέ ων θάνατος κατέγνωσται, ουδέ τους μένοντας εξελώ παρά τους νόμους τους κειμένους και τα ψηφίσματα του δήμου του Αθηναίων και της βουλής ουτ’ αυτός εγώ ουτ’ άλλον ουδένα εάσω.
Ουδ’ αρχήν καταστήσω ώστ’ άρχειν υπεύθυνον όντα ετέρας αρχής, και των εννέα αρχόντων και του ιερομνήμονος και όσοι μετά των εννέα αρχόντων κυαμεύονται ταύτη τη ημέρα, και κήρυκος και πρεσβείας και συνέδρων· ουδείς δις την αυτήν αρχήν τον αυτόν άνδρα, ουδέ δύο αρχάς άρξαι τον αυτόν εν τω αυτώ ενιαυτώ. Ουδέ δώρα δέξομαι της ηλιάσεως ένεκα ουτ’ αυτός εγώ ουτ’ άλλος εμοί ουτ’ άλλη ειδότος εμού, ούτε τέχνη ούτε μηχανή ουδεμιά.
Και γέγονα ουκ έλαττον ή τριάκοντα έτη. Και ακροάσομαι του τε κατηγόρου και του απολογουμένου ομοίως αμφοίν, και διαψηφιούμαι περί αυτού ου αν η δίωξις η. Επομνύναι Δία, Ποσειδώ, Δήμητρα, και επαράσθαι εξώλειαν εαυτώ και οικία τη εαυτού, ει τι τούτων παραβαίνοι, ευορκούντι δε πολλά κ’αγαθά είναι.»
ΦΟΝΙΚΑ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΑ
Άρειος Πάγος
Το ανώτερο και αρχαιότερο δικαστήριο των Αθηνών. Θεωρείται ότι ιδρύθηκε μεταξύ του 1500 και 1300 π.Χ.. Εκδίκαζε υποθέσεις εκουσίου φόνου και τραυματισμού· φόνους από πυρκαγιά και δηλητηρίαση. Η ίδρυσή του ανάγεται στους ηρωικούς χρόνους και στα χρόνια της βασιλείας του Κέκροπος και του Θησέα. Σύμφωνα με την παράδοση, εκεί έγινε η πρώτη «φονική δίκη», κατά την οποία οι Θεοί του Ολύμπου δίκασαν τον Άρη. Ο Ποσειδών ζήτησε την τιμωρία του Άρεως, γιατί σκότωσε τον γιο του Αλιρρόθιο. Ο τελευταίος είχε προσπαθήσει να βιάσει την Αλκίππη, κόρη του Άρεως και της Αγλαύρου (θυγατέρας του πρώτου βασιλιά της Αθήνας, Ακταίου) και έτσι εκείνος τον σκότωσε στην πηγή του ιερού του Ασκληπιού στους πρόποδες της Ακροπόλεως. Η ετυμηγορία ήταν αθώος. Από αυτήν την δίκη του Άρεως, πήρε και την ονομασία του ο βράχος.
Μία δεύτερη εκδοχή για την ονομασία, είναι ότι εκεί έγιναν οι πρώτες θυσίες προς τιμήν του θεού Άρη στην Αττική, από τις Αμαζόνες, για να τιμήσουν τον πατέρα τους.
Μία τρίτη, θέλει τον βράχο να παίρνει το όνομά του από το ιερό των Αρών, των χθονίων θεοτήτων της τιμωρίας και της εκδίκησης, που αποκαλούνταν και Ερινύες, Σεμνές ή και Ευμενίδες και κατοικούσαν στις σπηλιές και τα ανοίγματα του βράχου.
Εκεί δικάστηκε ο Ορέστης για τον φόνο της μητρός του Κλυταιμνήστρας και αθωώθηκε χάρη στην ψήφο της θεάς Αθηνάς.
Το 462 π.Χ. υποβιβάζεται σημαντικά ο ρόλους του (επί αρχηγού της δημοκρατικής παρατάξεως Εφιάλτη, τον οποίο και δολοφόνησαν μετέπειτα), αφού πολλές από τις εξουσίες του, διοικητικές και δικαστικές, περιήλθαν στην Εκκλησία του Δήμου και την Ηλιαία. Οι υποθέσεις όμως φόνου, παρέμειναν σε αυτόν, όπου δικάζονταν οι φόνοι και τραυματισμοί εκ προμελέτης, από φάρμακα (δηλητηριάσεις) και εμπρησμό.
Τον συνέθεταν όσοι είχαν υπηρετήσει στον θεσμό των Εννέα Αρχόντων και είχαν ισόβια θητεία. Ήταν συνήθως αριστοκρατικής καταγωγής. Ο αριθμός των Αρεοπαγιτών υπολογίζεται γύρω στους 150 και μετείχαν όλοι στην σύνθεση του δικαστηρίου.
Εν Παλλαδίω
Οι δικαστές απεκαλούντο «εφέται» (ενδεχομένως μέλη του Αρείου Πάγου) και η ονομασία τους δεν παραπέμπει σε δεύτερο βαθμό δικαιοδοσίας. Εκδίκαζε ανθρωποκτονία Αθηναίου από αμέλεια, ανθρωποκτονία μετοίκου, δούλου ή ξένου, την απόπειρα φόνου ή την ηθική αυτουργία, την λεγομένη «βούλευσιν», την ακούσια ανθρωποκτονία (εναντίον οποιουδήποτε).
Αρχαιότατο δικαστήριο και αυτό. Λέγεται ότι εδώ δικάστηκε πρώτος ο Δημοφών. Ο λόγος ήταν ο εξής: Μετά την άλωση της Τροίας, ο Διομήδης κατά την επιστροφή του και καθώς νύχτωσε, αγκυροβόλησε στο Φάληρο, μη γνωρίζοντας ότι είναι στην Αττική. Χωρίς και ο Δημοφών να γνωρίζει ότι αυτοί ήταν Αργείοι, τους επιτέθηκε και σκότωσε αρκετούς, αρπάζοντας και το Παλλάδιο (ειδώλιο της Αθηνάς) από τον Διομήδη. Μετέπειτα και ενώ επέστρεφε στην πόλη, παρέσυρε με το άλογό του συμπολεμιστή του και τον σκότωσε, άθελά του. Έτσι κατηγορήθηκε και δικάστηκε από καταγγελία, είτε των συγγενών του Αθηναίου πολίτη, είτε από το Κοινό των Αργείων.
Τοποθετείται στην περιοχή του λόφου του Αρδηττού, στον ναό της Αθηνάς Παλλάδος.
Εν Δελφινίω
Συνετίθετο και αυτό από τους «εφέτας». Εκδίκαζε υποθέσεις συγγνωστής ανθρωποκτονίας, δηλαδή όταν ο δράστης υποστήριζε ότι έδρασε σύμφωνα με τον νόμο. Ως τέτοιες θεωρούνταν οι περιπτώσεις μοιχού ή κλέφτη που συλλαμβάνονταν επ’ αυτοφώρω, ανθρωποκτονίας σε πόλεμο (φίλια πυρά), κατά την διεξαγωγή αθλητικών αγώνων (παγκράτιο, πάλη, πυγμαχία κλπ), αυτοάμυνα, ανθρωποκτονία εξορίστου για φόνο.
Αρχαιότατο δικαστήριο, αφού εκεί δικάστηκε ο Θησεύς για τον δίκαιο φόνο, όπως ισχυρίστηκε, των Παλλαντιδών, οι οποίοι είχαν επαναστατήσει εναντίον του για την κατάληψη του θρόνου των Αθηνών. Αθωώθηκε όμως μιας και κρίθηκε ότι υπερασπίστηκε νομίμως τα δίκαιά του.
Τοποθετείται στην περιοχή νότια του Ολυμπείου, στο ιερό του Δελφινίου Απόλλωνος. Σύμφωνα με την παράδοση, ιδρύθηκε από τον βασιλέα Αιγαία, πατέρα του Θησέα, δίπλα στο ανάκτορό του.
Εν Πρυτανείω
Δικαστής εδώ ήταν ο άρχων βασιλεύς, που μαζί με τέσσερις φυλοβασιλείς (οι άρχοντες των φυλών), εκδίκαζε υποθέσεις φόνου από λίθο, ξύλο, σίδηρο ή άλλου αντικειμένου, που αγνοούνταν ο δράστης, ή ακόμη και από ζώο. Τα αντικείμενα αυτά και τα ζώα που καταδικαζόντουσαν, μεταφέρονταν εκτός των ορίων της πόλεως (ίσως τα ζώα να θανατώνονταν).
Εν Φρεαττοί
Συνετίθετο και αυτό από τους «εφέτας» και ήταν πολύ ιδιαίτερο δικαστήριο. Εκεί δικάζονταν όσοι, ενώ βρίσκονταν σε εξορία, καταδικασμένοι για ακούσιο φόνο (οι συγγενείς τού θύματος δεν τους είχαν συγχωρήσει για αυτήν τους την πράξη) κατηγορούνταν ξανά, για δεύτερο, εκούσιο (εκ προμελέτης), αυτήν την φορά φόνο.
Οι κατηγορούμενοι λοιπόν προσέρχονταν με πλοίο για να απολογηθούν και επειδή θεωρούνταν μιαροί, από τον πρώτο φόνο, τους απαγορευόταν να πατήσουν το πόδι τους στην Αττική γη. Έτσι, το δικαστικό σώμα ήταν στην ακτή και οι κατηγορούμενοι έκαναν την απολογία τους από το πλοίο! Αν αθωώνονταν επέστρεφαν στην εξορία τους. Αν όμως καταδικαζόντουσαν εκτελούνταν επί τόπου.
Ήταν ένα από τα σημαντικότερα και αρχαιότερα δικαστήρια, που κατά την μυκηναϊκή εποχή κιόλας, φαίνεται να λειτουργεί και μάλιστα να δικάζει ακόμη και βασιλείς.
Εδώ φέρεται να δικάστηκε και καταδικάστηκε σε εξορία ο Τεύκρος (ετεροθαλής αδελφός του Αίαντος) υιός του βασιλέως της Σαλαμίνας Τελαμώνα, γιατί δεν απέτρεψε την αυτοκτονία του αδελφού του. Μετά την καταδίκη του δε, μετέβη στην Κύπρο όπου και ίδρυσε την πόλη της Σαλαμίνας. Χάνεται δηλαδή μέσα στα βάθη των αιώνων η λειτουργία αυτού του δικαστηρίου. Φαίνεται δε ότι, τουλάχιστον, κατά τον 12 π.Χ. αιώνα, ήταν σε λειτουργία.
Από αυτήν την περίπτωση του Τεύκρου, μπορούμε να υποθέσουμε ότι και όλοι οι εξ αμελείας φόνοι που διαπράττονταν εκτός Αθηνών, αντιμετωπίζονταν από αυτό το δικαστήριο. Ίσως δε, και όλες οι υποθέσεις φόνων, εκούσιοι ή ακούσιοι, που διαπράττονταν εκτός Αθηνών· μιας και οι μιασμένοι δεν μπορούσαν να πατήσουν το πόδι τους στην Αθήνα.
Επίσης διαπιστώνουμε, ότι από τα πανάρχαια χρόνια η μη αποτροπή αυτοκτονίας ισοδυναμούσε με ακούσιο φόνο και θα έπρεπε ο κατηγορούμενος να πείσει τους συγγενείς τού θύματος ότι κατέβαλε κάθε δυνατή προσπάθεια για την αποτροπή του, ώστε να του προσφέρουν την καθαρτήρια συγχώρεση. Απίστευτα λεπτές νομικές έννοιες για εκείνη την εποχή!
Τοποθετείται στο σημείο όπου είναι το Ναυτικό Μουσείο (Πειραιάς), όπου βρέθηκαν βαθμίδες του δικαστηρίου…
Χρήσιμες Σημειώσεις
Οι Δέκα Φυλές των Αθηνών
Μετά το 508-507 π.Χ., ο Κλεισθένης χώρισε τις τέσσερις, μέχρι τότε φυλές, σε δέκα με αρκετούς δήμους η καθεμιά:
- Ερεχθηίς
- Αιγηίς
- Πανδιονίς
- Λεοντίς
- Ακαμαντίς
- Οινηίς
- Κεκροπίς
- Ιπποθοωντίς
- Αιαντίς και
- Αντιοχίς
Οι μήνες στο Αττικό ημερολόγιο (όπως διαμορφώθηκε από τον Μέτωνα το 430 π.Χ.)
– Εκατομβαιών (30 ημέρες, 23 Ιουνίου – 23 Ιουλίου): είναι ο πρώτος μήνας στο Αττικό ημερολόγιο, που ακολουθούσε το θερινό Ηλιοστάσιο και αντιστοιχούσε με το χρονικό διάστημα από 23 Ιουνίου έως 23 Ιουλίου, αφιερωμένος στον Απόλλωνα.
Ενώ στην Αθήνα την εποχή του Θησέα ο μήνας αυτός ονομαζόταν Κρονιών, πήρε αργότερα το όνομά του από τα Εκατόμβαια, μία γιορτή που γινόταν προς τιμή του Απόλλωνα, στην οποία θυσιάζονταν εκατόμβαι, δηλαδή μεγαλοπρεπής θυσία 100 βοδιών, ταύρων κ.ά.
Κυριότερες γιορτές στην αρχαία Αθήνα κατά το μήνα αυτό ήταν τα Παναθήναια, τα Κρόνια και τα Συνοίκια.
– Μεταγειτνιών (29 ημέρες, 24 Ιουλίου – 22 Αυγούστου): ήταν ο δεύτερος μήνας στο αττικό ημερολόγιο, ο οποίος ήταν αφιερωμένος στο Μεταγείτνιο Απόλλωνα και αντιστοιχούσε στο χρονικό διάστημα 24 Ιουλίου-22 Αυγούστου.
Κυριότερες γιορτές κατά το μήνα αυτό ήταν τα Μεταγείτνια στην Αττική την έβδομη μέρα του μήνα, τα Ηράκλεια εν Κυνοσάργει, που εορτάζονταν στην ίδια περιοχή με την προαναφερθείσα γιορτή και τα Πανελλήνια.
– Βοηδρομιών (30 ημέρες, 23 Αυγούστου – 22 Σεπτεμβρίου): είναι ο τρίτος μήνας στο αττικό ημερολόγιο, ο οποίος ήταν αφιερωμένος στο Βοηδρόμιο Απόλλωνα και αντιστοιχούσε στο χρονικό διάστημα 23 Αυγούστου-22 Σεπτεμβρίου.
Κυριότερες γιορτές κατά το μήνα αυτό ήταν οι Σπονδές των Πλαταιών, τα Βοηδρόμια την 7η ημέρα του μήνα, την προηγουμένη η γιορτή της Αγροτέρας Αρτέμιδος και η επέτειος της Μάχης του Μαραθώνα, τα Γενέσια ή Νεκύσια (5η του μηνός), τα Χαριστήρια, τα Ελευσίνια Μυστήρια, που ξεκινούσαν την 15η ημέρα του μήνα και διαρκούσαν εννιά ημέρες και τα Μεγάλα Μυστήρια.
– Πυανεψιών (29 ημέρες, 23 Σεπτεμβρίου – 22 Οκτωβρίου): είναι ο τέταρτος στη σειρά μήνας στο Αττικό ημερολόγιο, που αντιστοιχούσε με το χρονικό διάστημα από 23 Σεπτεμβρίου μέχρι 22 Οκτωβρίου, αφιερωμένος στον Απόλλωνα.
Κατά το μήνα αυτό ετελείτο στην αρχαία Αττική η γιορτή Πυανέψια ή Πυανόψια προς τιμή του θεού Απόλλωνα, η οποία κατά τους κλασικούς χρόνους αποτελούσε μέρος της μεγάλης εορτής των Θησείων. Στους Μιλήσιους ήταν γνωστός ως Πυανοψιών.
Κυριότερες γιορτές κατά αυτό το μήνα ήταν επίσης τα Προηρόσια, τα Οσχοφόρια και τα Θεσμοφόρια.
– Μαιμακτηριών (30 ημέρες, 23 Οκτωβρίου – 22 Νοεμβρίου): είναι ο πέμπτος μήνας στο αττικό ημερολόγιο, ο οποίος ήταν αφιερωμένος στο Δία Μαίμακτο και αντιστοιχούσε στο χρονικό διάστημα 23 Οκτωβρίου-22 Νοεμβρίου.
Κυριότερες εορτές κατά το μήνα αυτό ήταν τα Μαιμακτήρια και τα Πομπαία: η πρώτη γιορτή λάμβανε χώρα το τελευταίο δεκαήμερο του μήνα ως επίκληση για έναν ήπιο χειμώνα, ενώ κατά τη δεύτερη γιορτή πραγματοποιούνταν πομπή προς τιμήν του Μειλίχιου Δία για την μελλούμενη καλή σοδειά.
– Ποσειδεών (29 ημέρες, 23 Νοεμβρίου – 22 Δεκεμβρίου): είναι ο έκτος μήνας στο αττικό ημερολόγιο, ο οποίος ήταν αφιερωμένος στο θεό Ποσειδώνα και αντιστοιχούσε στο χρονικό διάστημα 23 Νοεμβρίου-22 Δεκεμβρίου. Σε άλλες πόλεις της αρχαίας Ελλάδας εκτός από την Αθήνα, θεωρούνταν ο τελευταίος μήνας του χρόνου.
Κάθε 2-3 χρόνια, προστίθετο ένας εμβόλιμος μήνας, ο Ποσειδεών Β’, ώστε η πρώτη ημέρα κάθε μήνα να συμπίπτει κατά το δυνατόν με τη Νέα Σελήνη.
Κυριότερες γιορτές κατά το μήνα αυτό ήταν τα Φαλληφόρια προς τιμήν του Διονύσου τα Αλώα, τα Πύραια, τα Ποσείδεα, και τα Γαλάξια προς τιμήν του θεού Απόλλωνα κατά το Χειμερινό Ηλιοστάσιο στις 22 του μήνα, σε αντίθεση με τα Γαλάξια προς τιμήν της Ρέας-Κυβέλης κατά τον Ελαφηβολιώνα.
Η τελευταία νύχτα του μήνα, η μεγαλύτερη επίσης νύχτα όλου του έτους, ήταν αφιερωμένη στις θεές Νύχτα και Δίκη.
– Γαμηλιών (30 ημέρες, 23 Δεκεμβρίου – 22 Ιανουαρίου): είναι ο έβδομος μήνας στο αττικό ημερολόγιο, ο οποίος ήταν αφιερωμένος στους θεούς Δία και Ήρα και αντιστοιχούσε στο χρονικό διάστημα 23 Δεκεμβρίου-22 Ιανουαρίου.
Ο μήνας πήρε το όνομά του από τη γιορτή των Γαμηλίων ή Θεογαμίων, του ιερού γάμου μεταξύ των δυο θεών. Πολύ σημαντική γιορτή του μήνα ήταν επίσης το Τριέσπερον προς τιμήν των θεών Ήλιου και Ηρακλή, κατά τις 3 πρώτες ημέρες του μήνα (22-25 Δεκεμβρίου), η οποία αντικαταστάθηκε στη ρωμαϊκή θρησκεία από την αντίστοιχη γιορτή την ίδια περίοδο του Σολ Ινβίκτους.
Γιορτάζονταν επίσης τα Λήναια προς τιμήν του Διονύσου, οπότε και παρουσιάζονταν κωμωδίες.
– Ανθεστηριών (29 ημέρες, 23 Ιανουαρίου – 20 Φεβρουαρίου): είναι ο όγδοος μήνας στο αττικό ημερολόγιο, ο οποίος ήταν αφιερωμένος στο θεό Διόνυσο και αντιστοιχούσε στο χρονικό διάστημα 23 Ιανουαρίου-20 Φεβρουαρίου.
Κυριότερη και επώνυμος γιορτή του μήνα ήταν τα Ανθεστήρια, τα οποία διαρκούσαν τρεις ημέρες. Κατά την τελευταία ημέρα της γιορτής αυτής τελούνταν τα Υδροφόρια προς τιμήν όσων χάθηκαν στον Κατακλυσμό του Δευκαλίωνα.
– Ελαφηβολιών (30 ημέρες, 21 Φεβρουαρίου – 23 Μαρτίου): είναι ο ένατος μήνας του αττικού ημερολογίου. Ήταν αφιερωμένος στη θεά Άρτεμη και αντιστοιχεί με το χρονικό διάστημα 21 Φεβρουαρίου-23 Μαρτίου.
Ο μήνας πήρε το όνομά του από τα Ελαφηβόλια, γιορτή με θυσίες ελαφιών που πραγματοποιούνταν την έκτη μέρα του μήνα προς τιμήν της Ελαφηβόλου Άρτεμης[1].
Τον ίδιο μήνα διοργανώνονταν και τα Μεγάλα ή “εν άστει” Διονύσια προς τιμήν του Διονύσου του Ελευθερέα, τα οποία θεσμοθετήθηκαν από τον Πεισίστρατο και κατά τα οποία παρουσιάζονταν και διαγωνίζονταν τραγωδίες από την 11η μέχρι την 13η ημέρα του μήνα.
– Μουνιχιών (29 ημέρες, 24 Μαρτίου – 22 Απριλίου): είναι ο δέκατος μήνας στο αττικό ημερολόγιο. Είναι αφιερωμένος στη θεά Άρτεμη και αντιστοιχεί στο χρονικό διάστημα 24 Μαρτίου-22 Απριλίου.
Ομώνυμη γιορτή προς τιμή της Μουνιχίας Αρτέμιδος τελούνταν την 16η ημέρα του μήνα στον ιερό της ναό στο λόφο της Μουνιχίας στον Πειραιά.
– Θαργηλιών (30 ημέρες, 23 Απριλίου – 23 Μαΐου): είναι ο ενδέκατος μήνας στο αττικό ημερολόγιο. Ήταν αφιερωμένος στους θεούς Απόλλωνα και Άρτεμη, ενώ αντιστοιχεί με το χρονικό διάστημα 23 Απριλίου-23 Μαΐου.
Κυριότερες γιορτές του μήνα αυτού ήταν τα ομώνυμα Θαργήλια, που κρατούσαν δυο ημέρες, τα Βενδίδεια, τα οποία αναφέρονται και στη Πολιτεία του Πλάτωνα, καθώς και τα Καλλυντήρια και τα Πλυντήρια, δυο γιορτές προς τιμήν της θεάς Αθηνάς.
– Σκιροφοριών (29 ημέρες, 24 Μαΐου – 22 Ιουνίου): είναι ο δωδέκατος μήνας στο αττικό ημερολόγιο, ο οποίος στην Αθήνα σηματοδοτούσε το τέλος του έτους. Ήταν αφιερωμένος στην Αθηνά Σκιράδα και αντιστοιχεί με το χρονικό διάστημα 24 Μαΐου-22 Ιουνίου.
Σημαντικότερη γιορτή αυτό το μήνα ήταν τα Σκιροφόρια προς τιμήν της Αθηνάς Σκιράδος, του Φυταλμίου Ποσειδώνα, καθώς και των Ελευσινίων Δήμητρας και Κόρης. Πραγματοποιούνταν τη δωδέκατη μέρα του μήνα, δυο μέρες πριν από τα Διιπόλεια ή Βουφόνια, προς τιμήν του Πολιέως Διός.
Επίσης, στις 22 του μήνα τελούνταν τα Αρρηφόρια ή Ερσηφόρια προς τιμήν της Αθηνάς Πολιάδας, που αποκαλούνταν επίσης Έρση.
https://www.schooltime.gr/2014/01/05/oi-mines-tou-attikou-imerologiou/
Αντλήθηκε υλικό από:
Αριστοφάνης «Σφήκες» – Αριστοτέλης «Αθηναίων Πολιτεία» – Παυσανίας «Αττικά» – Δημοσθένης «κατά Αριστοκράτους», «κατά Τιμοκράτους» – Ιούλιος Πολυδεύκης «Ονομαστικόν» – Γιάννη Λάμψα «Λεξικό του αρχαίου κόσμου» – διαδίκτυο
Έρευνα – συγγραφή
Ιωάννης Κωτσής
ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΗ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου