ΑΣΤΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ ΓΙΑ ΑΝΤΙΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΝΟΜΟ

3.1 ΑΣΤΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ ΓΙΑ ΑΝΤΙΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΝΟΜΟ Το άρθρο 105 ΕισΝΑΚ αναφέρεται γενικά στις παράνοµες πράξεις ή παραλείψεις <<των οργάνων του δηµοσίου >> .Ο όρος << δηµόσιο >> (fiscus) χρησιµοποιείται συνήθως υπό την έννοια του κράτους ως υποκείµενου οικονοµικών ή δηµοσιονοµικών δικαιωµάτων ή υποχρεώσεων τόσο στον κυριαρχικό όσο και στο συναλλακτικό τοµέα ,όπως δείχνει η χρησιµοποίηση του όρου << δηµόσιο >> τόσο στο άρθρο 105 όσο και στο άρθρο 104 ΕισΝΑΚ .Το << δηµόσιο >> ,που στα άρθρα αυτά ορίζεται ως υποκείµενο της ευθύνης ,δεν µπορεί να είναι παρά το κράτος ,γιατί µόνο αυτό (και όχι << η διοίκηση >>) έχει νοµική προσωπικότητα . Από τη σκέψη αυτή και από το γεγονός ότι το άρθρο 105 ΕισΝΑΚ χρησιµοποιεί τον όρο << όργανα του δηµοσίου >> και όχι << διοικητικά όργανα >> θα µπορούσε να υποστηριχθεί ότι το κράτος είναι υπεύθυνο για ζηµίες που προξένησαν όχι µόνο παράνοµες ατοµικές ή κανονιστικές πράξεις των διοικητικών του οργάνων ,αλλά και αντισυνταγµατικοί νόµοι ή παράνοµες δικαστικές ενέργειες . Η παραδοσιακή άποψη στην ελληνική επιστήµη ήταν ότι το κράτος (το <<δηµόσιο>> ) δεν ευθύνεται για πράξεις του νοµοθέτη .Πριν από εκατό χρόνια ο Βασίλειος Οικονοµίδης διατύπωσε τη φράση που επηρέασε γενεές Ελλήνων 19 νοµικών ,ότι << η αποζηµίωσις προϋποτίθησιν αδικίαν ,αλλ’ η νοµοθετική εξουσία δεν αδικεί νοµοθετούσα >> ,παρά µόνον όταν προσβάλλει συνταγµατικώς κατωχυρωµένα ιδιωτικά δικαιώµατα . Τα δικαστήρια όµως απέδωσαν ανέκαθεν περιοριστική σηµασία στα ατοµικά δικαιώµατα .Με εξαίρεση την προσβολή της ατοµικής (και µάλιστα ακίνητης ) ιδιοκτησίας,νοµολογία και κρατούσα θεωρία απέκλεισαν την ευθύνη του κράτους για ζηµία που προξένησε νοµοθετική προσβολή άλλων συνταγµατικά κατωχυρωµένων ατοµικών δικαιωµάτων .Οι λόγοι του αποκλεισµού αυτού ήταν κυρίως αφενός ο φόβος µιας υπέρµετρης επιβάρυνσης του δηµόσιου ταµείου ,και αφετέρου µια προσκόλληση προς την παλαιά αντίληψη της αυτοκυριαρχίας του νοµοθέτη . Κατά το ισχύον Σύνταγµα όµως << οι δικαστές κατά την άσκηση των καθηκόντων τους υπόκεινται µόνο στο Σύνταγµα και στους νόµους και σε καµία περίπτωση δεν υποχρεούνται να συµµορφώνονται µε διατάξεις που έχουν τεθεί κατά κατάλυση του Συντάγµατος >> (άρθρο 87 § 2 Συντ.),αλλά και << υποχρεούνται να µην εφαρµόζουν νόµο που το περιεχόµενό του είναι αντίθετο προς το Σύνταγµα >> (άρθρο 93 § 4 Συντ.) .Το Σύνταγµα λοιπόν όχι µόνο γνωρίζει την έννοια του αντισυνταγµατικού νόµου ,αλλά υποχρεώνει τα δικαστήρια να µην εφαρµόζουν τέτοιους νόµους .Επιπλέον , << όταν τµήµα του Συµβουλίου της Επικρατείας ή του Αρείου Πάγου ή του Ελεγκτικού Συνεδρίου κρίνει διάταξη τυπικού νόµου αντισυνταγµατική ,παραπέµπειυποχρεωτικά το ζήτηµα στην οικεία ολοµέλεια ,εκτός αν αυτό έχει κριθεί µε προηγούµενη απόφαση της ολοµέλειας ή του Ανωτάτου Ειδικού ∆ικαστηρίου του άρθρου αυτού >> (άρθρο 100 § 5 Συντ.) .Επίσης , <<∆ιάταξη νόµου που κηρύσσεται αντισυνταγµατική ,είναι ανίσχυρη από τη δηµοσίευση της σχετικής απόφασης ή από το χρόνο που ορίζεται µε την απόφαση >> (άρθρο 100 § 4 Συντ.) .Το Σύνταγµα δηλαδή γνωρίζει και τη δικαστική ακύρωση αντισυνταγµατικού νόµου. Εξάλλου δεν είναι ορθό ,ότι η αντισυνταγµατικότητα νόµου αποτελεί πάντοτε παράβαση διάταξης που έχει τεθεί για χάρη του γενικού (µόνο) συµφέροντος και ότι δεν µπορεί εποµένως να θεµελιώσει αστική ευθύνη του κράτους .Το ότι συνταγµατικές διατάξεις µπορούν να αποσκοπούν και την προστασία ιδιωτικών συµφερόντων δείχνει αναµφίβολα η συνταγµατική προστασία των των ατοµικών δικαιωµάτων . Αντισυνταγµατικός νόµος µπορεί αναµφισβήτητα να προξενήσει ζηµία.Βέβαια στη µεγάλη πλειονότητα των περιπτώσεων ,η ζηµία που προξενεί ο νόµος (όπως άλλωστε και η κανονιστική πράξη της διοίκησης )δεν είναι ούτε 20 άµεση ούτε ατοµική .Αλλά υπάρχουν περιπτώσεις << ατοµικά >> διατυπωµένων νόµων που προξενούν ζηµία προσβάλλοντας άµεσα δικαιώµατα κατωχυρωµένα από το Σύνταγµα .Αν το προσβαλλόµενο δικαίωµα είναι η ιδιοκτησία,εφαρµόζονται οι σχετικές διατάξεις του Συντάγµατος και η νοµοθεσία περί αναγκαστικής απαλλοτρίωσης .Αν όµως προσβάλλονται άλλα συνταγµατικά κατωχυρωµένα δικαιώµατα (π.χ. το δικαίωµα της ισότητας),πρέπει να γίνει δεκτή η εφαρµογή του άρθρου 105 ΕισΝΑΚ .Το ανεύθυνο των βουλευτών(άρθρο 61 Συντ.) απλώς αποκλείει την αναγωγή κατ’αυτών ,αλλά όχι την ευθύνη του κράτους . Οι παραπάνω παρατηρήσεις ισχύουν mutatis mutandis και για τις κανονιστικές πράξεις της διοίκησης . Στις περιπτώσεις λοιπόν στις οποίες αντισυνταγµατικός νόµος προσβάλλει άµεσα ή έµµεσα δικαιώµατα προστατευόµενα από το Σύνταγµα γεννάται ζήτηµα αστικής ευθύνης του κράτους κατά το άρθρο 105 ΕισΝΑΚ.Συνεπώς κατά το άρθρο αυτό θεµελιώνουν ευθύνη του κράτους νόµοι αντισυνταγµατικοί που προκαλούν περιουσιακή ζηµία ,αυτοί δηλαδή που µειώνουν ,αφαιρούν ή αλλοιώνουν περιουσιακά δικαιώµατα ή συµφέροντα . ΕΠΙΛΟΓΟΣ Είναι φανερό ,πως η έννοµη τάξη στη σύγχρονη εποχή είναι όχι µόνο αυτοτελής, αλλά επιδρά όλο και περισσότερο στις σχέσεις µεταξύ των πολιτών,µε ιδιαίτερη µάλιστα επιρροή στο πλέγµα των ατοµικών και κοινωνικών δικαιωµάτων .Η έννοµη τάξη καθορίζει, πλέον,τους όρους και τις προυποθέσεις υπό τις οποίες είναι δυνατό να δηµιουργηθεί αστική ευθύνη του κράτους από πράξεις ,παραλείψεις ή υλικές ενέργειες των οργάνων του .Αστική ευθύνη του κράτους δηµιουργείται και για αντισυνταγµατικούς νόµους οι οποίοι προσβάλλουν περιουσιακά κυρίως δικαιώµατα και συµφέροντα .Σε αυτήν την περίπτωση το κράτος έχει την υποχρέωση να αποζηµιώσει τους ζηµιωθέντες .Θα λέγαµε λοιπόν πως ο κρατικός µηχανισµός λειτουργεί µέσα στα όρια που θέτει η αρχή της νοµιµότητας,η οποία απαγορεύοντας την αυθαιρεσία δίνει τη δυνατότητα στους πολίτες να αποδεχτούν και να αφοµοιώσουν ευκολότερα τη δραστηριότητα των κρατικών οργάνων και τους εντάσσει έτσι στο πλαίσιο λειτουργίας του πολιτικού και διοικητικού συστήµατος . 21 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Είναι φανερό ,πως η έννοµη τάξη στη σύγχρονη εποχή είναι όχι µόνο αυτοτελής, αλλά επιδρά όλο και περισσότερο στις σχέσεις µεταξύ των πολιτών,µε ιδιαίτερη µάλιστα επιρροή στο πλέγµα των ατοµικών και κοινωνικών δικαιωµάτων .Το κράτος ,λοιπόν ,στις περιπτώσεις που ,κατά την άσκηση της δραστηριότητας τους ,τα όργανά του προκαλούν ζηµία ,κυρίως περιουσιακή ,καλείται να αποζηµιώσει τους ζηµιωθέντες (χρηµατική συνήθως αποζηµίωση ) .Αστική ευθύνη του κράτους θεµελιώνεται και στην περίπτωση που νόµος αντισυνταγµατικός πλήττει περιουσιακά δικαιώµατα και συµφέροντα ιδιωτών .Καθώς η άσκηση της δηµόσιας εξουσίας διέπεται από την αρχή της νοµιµότητας και την αρχή του κοινωνικού κράτους δικαίου τα όργανα του δηµοσίου δεν έχουν δικαίωµα να αυθαιρετούν,αλλά είναι υποχρεωµένα να αναπτύσσουν τη δραστηριότητα τους µέσα στα όρια που θέτουν οι αρχές αυτές,οι οποίες επιτελούν έτσι βασικές για την έννοµη τάξη λειτουργίες .